नागरी पुरस्कार/Civilian awards - भारतातील सर्वोच्च पुरस्कार कोणते आहेत?/ What are the highest awards in India?

नागरी पुरस्कार/CIVILIAN AWARDS

एखाद्याने काही चांगलं काम केलं की त्याला शाबाशी देणं हे फार महत्वाचं आहे. जेणेकरून त्या व्यक्तीचा मनोबल वाढेल व ती व्यक्ती अजून चांगले काम करण्यास प्रवृत्त होईल. शाबाशी देण्याचे अनेक वेगवेगळे मार्ग असतात. काही लोक बोलून शाबाशी देतात तर काही पाठ थोपटून, तर कित्येकदा भेटवस्तू किंवा सन्मान,मानचिन्ह वगैरे दिले जाते. आज आपण पाहूया की भारतात जी व्यक्ती अशासहप्रकरची चांगली कामगिरी करते तिला सरकारकडून भारतीय स्तरावर कशाप्रकारे गौरविले जाते. मुळात आपण बघूया की भारतात कोणते पुरस्कार दिले जातात.

अशाचप्रकारे भारतात पुरस्काराचे साधारणपणे आपल्याला २ भाग दिसतील ते म्हणजे:

• नागरी पुरस्कार/Civilian awards
• शौर्य पुरस्कार/Galantry awards

नागरी पुरस्कार/CIVILIAN AWARDS

विशिष्ट कार्यक्षेत्रात उल्लेखनीय कामगिरी केलेल्या लोकांना नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले जाते. प्रजासत्ताक दिनाच्या दिवशी हे पुरस्कार संबंधित राष्ट्रपतींकडून प्रदान करण्यात येतात.

नागरी पुरस्कार मध्ये खालील पुरस्कार येतात:

भारतरत्न/Bharat Ratna

भारतरत्न हा भारतातील सर्वोच्च नागरी पुरस्कार आहे. विज्ञान, साहित्य, कला आणि सार्वजनिक सेवा या क्षेत्रातील कामगिरीसाठी हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो. प्रथम प्राप्तकर्ता सी. राजगोपालचारी होते. १९५४ मध्ये याची स्थापना केली गेली. पिंपळाच्या पानाचा आकार या पुरस्काराला आहे व याचे रंग कांस्य-टोनचा आहे. या पुरस्काराच्या मध्यभागी सूर्याचे प्रतीक आहे आणि देवनागरी लिपीत चिन्हाच्या खाली “भारतरत्न” हे शब्द लिहिलेले आहेत. उलट बाजूने यात राज्य चिन्ह आणि राज्य बोधवाक्य आहे.

पद्म विभूषण/Padma Vibhushan

पद्म विभूषण हा भारतातील दुसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार आहे. कला, साहित्य, विज्ञान, सार्वजनिक सेवा आणि सरकारी सेवेसह कोणत्याही क्षेत्रातील विशिष्ट कामगिरी असलेल्या लोकांना हा पुरस्कार दिला जातो. या पुरस्कारास वर्तुळाकार आकारात भौमितिक नमुना असलेले गोलाकार आकार आहे आणि तो कांस्य रंगाचा आहे. वर्तुळाच्या मध्यभागी, कमळाचे नक्षीदार फूल आहे. “पद्मा” आणि “विभूषण” हे शब्द देवनागरी लिपीमध्ये कमळाच्या फुलाच्या वर आणि खाली लिहिलेला आहे. मागच्या बाजूला यात राज्य चिन्ह आणि राज्य बोधवाक्य आहे.

पद्मभूषण/Padma Bhushan

पद्मभूषण हा भारतातील तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार आहे आणि डॉक्टर आणि वैज्ञानिक यांच्यासह सरकारी सेवकांनी केलेल्या सेवेसह कोणत्याही क्षेत्रात सेवेसाठी कामगिरी केलेल्या लोकांना या सन्मानाने पुरस्कृत केले जाते, परंतु सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमात काम करणाऱ्यांना वगळले जाते. या पुरस्काराची पद्मविभूषण सारखीच रचना आहे. सर्व नक्षी सोन्यात केली आहे.

पद्मश्री/Padma Shree

पद्मश्री पुरस्कार हा सरकारी कर्मचार्‍यांनी दिलेल्या सेवेसह कोणत्याही क्षेत्रात केलेल्या कामगिरीबद्दल हा पुरस्कार लोकांना दिला जातो. पुरस्काराचा आकार वर्तुळावरील भौमितीय पॅटर्नची सुपरइम्पोजिशन आहे. “पद्मा” आणि “श्री” हे शब्द मध्यभागी कमळाच्या फुलांच्या वर आणि खाली उमटलेले आहेत. सर्व एम्बॉसिंग स्टेनलेस स्टीलमध्ये केले गेले आहे आणि परिघ पितळात सुसज्ज केली गेली आहे.

नोबेल पारितोषिक/Nobel Prize

साहित्य, औषध, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, शांतता आणि अर्थशास्त्र या क्षेत्रांत उपलब्ध असलेला सर्वात प्रतिष्ठित पुरस्कार म्हणून नोबेल पारितोषिके व्यापकपणे मानली जातात. दरवर्षी विविध पुरस्कारांसाठी २०० हून अधिक प्रारंभिक नामनिर्देशित असतात, नंतर निवड समिती काही नाव शॉर्टलिस्ट करतात.(सहसा तीन ते पाच लोक किंवा संस्था). अल्फ्रेड बर्नार्ड नोबेल (डायनामाइटचा अविष्कारक) यांनी या पुरस्काराची स्थापना केली. १० डिसेंबरला म्हणजेच अल्फ्रेड बर्नार्ड नोबेल यांच्या पुण्यतिथी च्या दिवशी हा पुरस्कार देण्यात येतो. हा जगातील सर्वाधिक प्रतिष्ठित आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मानला जातो. इकॉनॉमिक्स व्यतिरिक्त इतर सर्व विभागाला हा पुरस्कार १९०१ पासून देण्यात आले होते. अर्थशास्त्र नोबेल पुरस्कारची १९६७ मध्ये स्थापना केली गेली आणि प्रथम १९६९ मध्ये दिली गेली.